بخوان

ارزش علم و عالم در مکتب اسلام

مقدمه:

ارزش و اعتبار عالم و دانشمند به علم و دانش اوست و اين يک تصادف نيست که در کتاب وحي الهي قرآن مجيد، متجاوز از هفتصد مورد ماده علم و مشتقات آن به کار رفته و در اولين آيات نازل شده به رسول اکرم (ص) سخن از علم ، دانش و قلم آمده است:

«الذي علم با القلم؛ همان کسي که به وسيله قلم تعليم انسان نمود.» (1)

بهترين و زيباترين تعبيرها و تعريف ها درباره علم و دانش ، در معارف دين ما ذکر شده و تصور نمي شود که در هيچيک از مکاتبات ديگر به اندازه مکتب اسلام به ارزش علم و عالم پرداخته باشد.

ارزش علم و عالم:

امام علي(ع) فرمود: در مسجد پيامبر(ص) نشسته بودم که ابوذر وارد شد و سئوال کرد يا رسول الله نزد شما تشييع جنازه عابد ارزشمندتر است يا حضور در محضر عالم؟ رسول اکرم (ص) فرمودند: حضور در مجلس علم ولو براي لحظاتي ارزشمند تر است از حضور در تشييع جنازه هزار شهيد. (2)

فضيلت علم و دانش:

در روايت ديگر که ابوذر نقل مي کند مي گويد رسول اکرم (ص) به من فرمود: اي ابوذر ساعتي درک حضر علم بالاتر از هزار مرتبه ختم قرآن از اول تا به انتهاست. ابوذر تعجب کرد که آيا درک محضر علم بالاتر از خواندن قرآن است.خداوند براي علم اين همه ارزش قائل شده است زيرا علم وسيله شناخت حلال از حرام الهي است. (3)

دليل اينکه خداوند براي علم اين همه ارزش قائل شده است و نگاه معارف و کتب ما به علم نگاهي ارزشي است اينست که علم وسيله شناخت حلال و حرام الهي است.

علم وسيله اي است که در سايه آن اطاعت خدا محقق مي شود و اصلا توحيد در عبادت الهي به وسيله علم تحقق پيدا مي کند و در يک کلمه خير دنيا و آخرت در سايه علم تحصيل مي شود و شر دنيا و آخرت به واسطه جهل و ناداني تحقق پيدا مي کند.

اهميت علم و دانش از ديدگاه قرآن کريم:

در آيات کريمه قرآن هم به مناسبت هاي مختلف به ارزش علم و عالم اشاره شده است.

در آخرين آيه سوره مبارکه طلاق علت آفرينش آسمان ها و زمين را علم و دانش بشري دانسته و مي فرمايد:خداوند آسمان ها و زمين را با همه عظمتش آفريد و امر خود را نازل فرمود تا علم و انديشه کنيد که خداوند بر همه کارها تواناست و علم او به همه چيز احاطه دارد. (4)

در آيه ديگر مي فرمايد:«قل هل يستوي الذين يعلمون والذين لا يعلمون انما يتذکر اولوالالباب ؛ آيا آنان که مي دانند و آنان که نمي دانند مساوي هستند. يقيناً علما نسبت به ديگران برتري دارند.اين معنا را صاحبان خرد و انديشه خوب دريافت مي کنند.» (5)

در آيه ديگر آمده است: «يرفع الله الذين امنوا منکم والذين اوتوا العلم درجات؛ خداوند کساني را که ايمان آورده اند و کساني را که علم به آنها داده شده درجات عظيمي مي بخشد.» (6)

خدا در اين آيه صاحبان دانش و علم را بر همه موجودات ترجيح مي دهد و اساساً در آيات مختلفي از قرآن شريف تسخير بسياري از مراتب کمال و وصول به درجات عاليه معنوي را در انحصار صاحبان علم و دانش قرار مي دهد.

از مجموع اين آيات مي توان فهميد که درک توحيد و وصول به مقام خشيت ، تعقل، فهم وحي و امثال قرآن و اساس نبوت و معجزات انبياء همه در گرو دانش و علم است و تنها عالم دانشمند است که مي تواند به اين مراتب درجات و کمال صعود کند و بالا برود.

بحث در ارزش علم و دانش از منظر آيات قرآن و روايات فراوان است.

امام سجاد زين العابدين (ع) مي فرمايد: «حق معلم و آموزگار تو اين است که او را بزرگ داري و مجلس او را محترم شماري و گفته هاي او را خوب گوش کني و فراگيري و او را کمک کني تا آنچه را که از دانش و علم بدان نيازمندي به تو بياموزد.» (7)

بيان اين نکته ضروري است اين که عالمبا همه مراتب و درجات اگر بر کسي تعليم و تدريس قرار بگيرد علاوه بر ارزشمند بودن علم و دانائي او شان معلم و مربي بودنش نيز شايسته تجليل و احترام است. در حقيقت کسي که در جايگاه تعليم و تدريس قرار مي گيرد لزوم تکريم پيدا مي کند و بزرگداشت احترام و تکريم عالم ، تکريم ذات ذوالجلال ربوبي است.

در سخن اميرالمومنين (ع) آمده است:«کسي که به عالمي احترام بگذارد در حقيقت خداوند را احترام کرده است.» (8)

حرمت نهادن و خضوع در مقابل استاد و مربي يک فضيلت اخلاقي است و در مباني اخلاقي ما مسلمانان نسبت به معلم و استاد بي حرمتي نهي شده است.

منابع:

1) قرآن کريم/سوره علق /آيه 4

2) جامع الاخبار ص 109/ حديث 195

3) بحارالانوار/جلد1/ص 203

4) سوره طلاق /آيه 12

5) سوره زمر /آيه 9

6) سوره طه /آيه 75

7) رساله حقوق/ امام سجاد(ع)

8) غررالحکم/ص47

حجت الاسلام حسين ولي اللهي